,,Paragraf 22″ Joseph Heller
Wreszcie zabrałam się za coś z klasyki. Książka wisiała na mojej liście do przeczytania chyba od liceum i w końcu nadszedł jej czas. Słyszałam o niej wiele – kultowa, ponadczasowa, przedstawiająca wiele prawdy o ludziach. Czy rzeczywiście?
Klasyk literatury
Pierwsze strony to była męka. Trudna narracja, wyrwane z kontekstu zdarzenia, specyficzny język, który do łatwych nie należy. Jednak postanowiłam, że się nie poddam i będę czytać dalej. Pomimo niezbyt zachęcającego początku, książka miała coś w sobie, co zachęcało do przewracania kartek.
Może to zarys bohaterów, którzy z każdą stroną stają się coraz bardziej wyraziści i intrygujący. Może niezwykłe skupienie absurdów i patologii, jakie opisuje ta książka? Nie jestem pewna, ale wiem jedno, że warto ją przeczytać. Dlaczego?
Hmm, trudno jednoznacznie odpowiedzieć. Myślę, że przede wszystkim dla wyrobienia sobie własnego zdania. Poznania realiów wojny oczami zwykłego żołnierza, ale przede wszystkim znalezienie większej głębi w zadziwiających sytuacjach, jakie spotykają postaci w książce.
Paradoksy
Mimo, że bohaterami są żołnierze, a cała książka traktuje o ich losie na wyspie Pianosa, w trakcie okupowania Italii przez armie amerykańską, dowiadujemy się więcej niż byśmy chcieli. Mamy tu walkę o władzę, bezsens nakazów i zakazów, korupcję, szukanie sensu w bezsensie życia koszarowego.
Najbardziej tragiczny jest sam paragraf 22, który pozwalał na zrezygnowanie ze służby w przypadku choroby psychicznej, jednak sama prośba o zwolnienie była traktowana jako objaw zdrowia. (,, Był więc tylko jeden kruczek – paragraf 22–który stwierdzał, że troska o własne życie w obliczu realnego i bezpośredniego zagrożenia jest dowodem zdrowia psychicznego. Orr był wariatem i mógł być zwolniony z lotów.
Wystarczyło, żeby o to poprosił, ale gdyby to zrobił, nie byłby wariatem i musiałby latać nadal. Orr byłby wariatem, gdyby chciał dalej latać i byłby normalny, gdyby nie chciał, ale będąc normalny musiałby latać. Skoro latał, był wariatem i mógł nie latać; ale gdyby nie chciał latać, byłby normalny i musiałby latać.” Rozdział 5).
Szukanie odpowiedzi i zadawanie pytań jest niewygodne, najlepsi dla dowództwa opisywanego w książce są idealiści, którzy bronią sprawy, w którą wierzą, nie kwestionują rozkazów. Autor pokazuje przykłady manipulacji, pomówień, ogromu biurokracji, która zjada wszystko. (,, Dowództwo grupy było zaniepokojone, bo nigdy nie wiadomo, do czego ludzie się dopytają, skoro raz poczują, że mają prawo zadawać pytania.” Rozdział 4).
Brak szacunku do życia mamy i dzisiaj, toczone wojny dobrze nam o tym przypominają. I nie mówię tu tylko o tej na Ukrainie, Bliskim Wschodzie czy w Afryce, ale o tych w pracy, urzędach, domach. Heller pokazuje jak godność człowieka może być bardzo szybko zdeptana, a próba jej obrony jest traktowana, jako szaleństwo.
Jeśli poświecisz chwilę na przeczytanie, zatrzymaj się czasem. Przemyśl, czy rzeczywiście czytasz jedynie o II Wojnie Światowej, o absurdach wojska i wojny, czy o czymś jeszcze.
Podsumowanie
Książka wciąga, choć nie jest łatwą lekturą. Może nasunąć się po niej wiele smutnych wniosków, jednak mimo wszystko pokazuje, że lepiej walczyć o siebie, swoje życie i wolność, w jakimkolwiek rozumieniu niż poddać się bezsensownej machinie systemu, która traktuje jednostkę jedynie jak kolejną marionetkę.
